Geleneksel Türk Halk Müziği
Halk
müziği; kaynağı halka dayanan, toplumun ortak duygu ve düşüncelerini, yalın,
samimi, coşkulu ve içli ezgilerle anlatan sözlü ya da sözsüz eserlerdir. Sözlü
müzik, bütün türleriyle halk türkülerini, sözsüz müzik ise halk oyunlarının
ezgilerini kapsar. Çıkış noktası halk olduğundan, yöresel açıdan oldukça
zenginlik ve çeşitlilik gösterir. Türk halk müziği genel olarak anonim yapıya
sahiptir.
Türk halk
müziği geleneği sözlü eserler üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla mevcut repertuarın
neredeyse % 95’i sözlü eserlerden oluşur. Çalgısal eserler ise çoğunlukla oyun
havaları biçiminde karşımıza çıkar. Bu bakımdan bu ayrıştırmanın yanı sıra
sözlü eserlerin form yapıları ve türlerini birlikte anmak gerekir. Zira türler,
formları belirleyen temel öğelerdir.
Türk halk
müziği geleneği içinde yer alan her türlü sözlü ezgi için kullanılan Türkü, formal bir ayrım yapılmaksızın
kullanılan özel bir terimdir. Ancak Türkü
terimi yalnızca sözlü halk müziği örnekleri için geçerli bir terimdir.
Bazı Oyun havaları ve çalgısal ezgiler için yöresel terimler kullanılır. Halk
şarkısı anlamında kullanılan bu terimin kaynağının Türk sözcüğü olduğu genel
olarak kabul görmüştür. Türk halkının yarattığı anonim nitelikli sözlü ve
ezgili ürünlere bu isim verilmektedir.
Türküler
genel olarak bir olay üzerine yakılırlar. Bu olaylar bir milleti ilgilendirecek
kadar büyük nitelikler taşıyacağı gibi, dar bir çevrelerde meydana gelen türden
de olabilir. Aşk, gurbet, ölüm, seferberlik, sel felaketi, savaşlar vs. bu
olayların başlıca örneklerindendir.
Türk Halk Müziğinde aranan özellikleri Nida
Tüfekçi şöyle sıralamıştır:
*Sahibinin
bilinmemesi anonim olması
*Halk tarafından
benimsenip, onun ifadesine bürünmüş olması
*Halkın ortak malı
olması
*Kulaktan kulağa verilmek suretiyle
hayatiyetini sürdürmesi
*Gelenek haline
gelmesi
*Zaman içinde
derin geçmişi olması
*Mekân içinde
yaygın olması
*Yöresel dil ve
müzik özelliklerini bünyesinde taşıması
*İddiasız olması
*Kişisel yapım
olmaması
Tüm bunların ışığı altında Türk halk
müziğinde yer alan iki büyük formu şu şekilde ele almak mümkündür:
1) Uzun
Havalar
2) Kırık
Havalar
Uzun Havalar, serbest tartımlı
ezgilerdir. Düzenli bir ritim özelliği göstermeyen ancak, bazı geleneksel
söyleyiş kalıplarına göre icra edilen bir formdur. Uzun hava terimi halk
arasında yaygın değildir. Bu terim yerine bu formu belirleyen bazı tür adları,
halk arasında daha fazla yaygındır. Hoyrat, Maya, Bozlak, Elezber,
Müstezat,Tecnis, Barak Havaları, Gurbet Havaları bu türlerden bazılarıdır.
Kırık Havalar, ritmik karakterleri ve
ölçüleri belirgin olan ezgilerdir. Düzenli bir ritim özelliği göstermekle
birlikte, geleneksel söyleyiş kalıplarına bağlı olarak icra edilen bir formdur.
Kırık havaların birçoğu aynı zamanda oyun havasıdır. Kırık hava terimi de uzun
hava gibi yaygın kullanılmamaktadır. Bu terim yerine formu belirleyen bazı tür
adları kullanılır. Karşılama, Halay, Bar, Horon, Bengi, Zeybek, Semah, Teke
Zotlatması bu türlerin bazılarıdır.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
http://www.baglamist.com/halk-muzigi/turk-halk-muziginde-aranan-ozellikler.htm
UZUN HAVALAR
HOYRATLAR
*Hoyratlar, cinaslı manilerle söylenen uzun hava türüdür.
*Sivas’tan başlayarak bütün Doğu Anadolu’da, Güney Doğu
Anadolu’da ve bugün Irak sınırları içinde olan Kerkük’te hoyratlar söylenir.
*Hoyratlar bazı isimlerle anılırlar: Gelin Hoyratı, Nöbetçi
Hoyratı, Muhalif Hoyratı, Kesik Hoyrat, Muçula Hoyratı vb.
KAYNAK: http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
MAYALAR
*Türk Halk Müziğinin en yaygın uzun hava türlerinden
birisidir. Hemen hemen her yörede bulunur.
*Bir giriş sazından sonra (bu giriş sazı ritmik bir melodi
de olabilir) uzun hava serbest tarzda okunur. Aralarda yine aynı saz partisi
çalınır.
*Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha fazla görülür.
*Mayalar, tüm doğal ve sosyal olayları konu edinir.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
BOZLAKLAR
*Bozlak; feryat etmek, çığlık atmak anlamındadır. Bozlaklar
insan feryadını, çığlığını andıran müzikal haykırışlardır.
*Orta Anadolu’da yaygın olmakla birlikte Maraş, Antep,
illerinde de söylenir.
*Bozlaklar genel olarak minör karakterli ezgi yapısına
sahiptir. La eksenine göre 2.derece si bemol veya si bemol 3 komalık sesler
içerir.
*En yaygın bozlak türleri şunlardır: Avşar bozlağı, Türkmen
bozlağı, Kırşehir bozlağı, Şekerdağı bozlağı, Kırat bozlağı, Katırcıoğlu
bozlağı, Aydost bozlağı.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
GURBET HAVALARI
*Türkiye’nin Güneybatı kesiminde yer alan ve adına teke
yöresi denilen bölgede çalınan ve söylenen uzun hava türüne Gurbet Havası
denir.
*Daha çok gurbet ve hasret temalarını işlemektedir.
*Gurbet havalarının en tanınmışları şunlardır: Avşar
Beyleri, Güllük Dağı, Ne Dönersin Kahpe Felek, Çıktım Gurbet Ele Geri Gelinmez.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
DİVANLAR
* Divan için seçilen şiirler,
Divan şiirinin aruz ölçülü fa’ ilatün fa’ ilatün fa’ ilatün
fa’ ilün kalıbıyla beyit şeklinde
yazılmış 15 heceli şiirlerden oluşmaktadır.
* 15 heceli divan şiirlerinin
yanında halk şairlerinin hece ölçüsünün 11’ li kalıbıyla yazdıkları bir kısım şiirleri
de müzikal form dâhilinde koşma divan vb. adlarla icra anılmakta ise de edebi
tür açısından genel kabule göre bunlar divan sayılmamaktadır. Bu türden olanlar
için Klasik Uzun Hava adlandırmasının daha uygun olacağı önerilmektedir.
* Genellikle müzikal form ( usul,
ezgi zenginliği, şiiriyet, kullanılan ses aralığı vb. ) açısından önem arz
eder. Çoğu kez ritmik bir giriş sazından sonra uzun havanın vokal partisi
gelir. Sonra yine ritmik aranağme çalınır. Saz partilerinin serbest tartımlı
olduğu divanlar da vardır.
* Şehir muhiti musikisi oluşu;
çalanın, okuyanın, dinleyenin edebi, müzikal ve felsefi birikime sahip olması;
ayrıca Türkiye’ deki zengin örneklerinin belirli eski kültür merkezlerinde
bulunması önemli özelliklerindendir. Divanlar Anadolu’nun pek çok yerinde icra
edilirse de orta ve doğu Anadolu’da daha çok bulunur.
* Hem klasik Türk müziği
sazlarıyla hem de halk müziği sazlarıyla icrası görülmektedir.
* Form olarak; genellikle uzun
hava tarzındadır. Bunun yanında tamamen ritmik türkü tarzında ( sözlü kırık
hava ) olup da sırf edebi tür özelliğinden dolayı divan olarak adlandırılan
eserler de bulunmaktadır.
* Güfte olarak seçilen divanlarda
herhangi bir tema sınırlaması yoktur. Ancak genel anlamda hayatın türlü
yönlerini içermek kaydı ile felsefi, tasavvufi, eğitici nasihat edici şiirler
kullanılmaktadır.
KAYNAK: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel
Müdürlüğü İstanbul Devlet Türk Halk Müziği Korosu Müdürlüğü Geleneksel
Müziğimizde Divanlar & Klasik Uzun Havalar Albümü
AĞITLAR
*Toplum vicdanında derin izler bırakan doğal
olaylarla bazı üzücü kişisel olayları konu edinen uzun hava türlerinden
biridir.
*Ağıtlar ezgi karakteri itibarı ile de yöresel bir niteliğe
sahiptirler. Örneğin bir sel felaketini veya bir zelzeleyi konu edinebildiği
gibi genç yaşta ölen bir gelini veya savaşta ölen bir askeri konu edinir.
*Daha çok bir ölünün ardından söylenir. Anadolu’nun hemen
her yöresinde ölülerin başında ağıt yakıcılar adıyla bilinen kadınlar, o ölünün
niteliklerini dile getiren ağıtlar söylerler. Ağıtçı kadınlar bu işi
profesyonel bir uğraş olarak yerine getirirler.
*Ağıtlar uzun hava formunda olabildiği gibi kırık hava
formunda da olabilir.
KAYNAK: http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
KIRIK HAVALAR
DEYİŞLER
*Anadolu sahasının hemen her bölgesinde kullanılan deyiş
genel olarak sözlü ezgileri tanımlamada kullanılan bir terimdir.
*Daha özel kullanım alanı ise Alevi-Bektaşi toplulukları
arasında söylenen ve şiir itibariyle mutlaka bir aşığa ait olan ezgi kalıpları
için kullanılır.
*Mistik konuları ele alan deyişler olduğu gibi, çeşitli
toplumsal konuları içeren deyişler de vardır.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
NEFESLER
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
İLAHİ
*Anadolu’nun her bölgesinde İslam tasavvufunun öğretilerini
yaşayan tarikatların ritüellerinde söylenen sözlü ezgilerdir.
*Ezgi karakteri bakımından herhangi bir sınırlandırma
olmaksızın icra edilir. Ancak ezgiler daha çok mistik temaları içermektedirler.
*Kına, düğün gibi ritüellerde okunan, mistik temaları
içermeyen ilahiler de vardır.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
HALAYLAR
* Halay kelimesinin Alay
kelimesinden türediği yaygın bir kanıdır. Etimolojik açıdan Alay, Latince bir
sözcük olarak M.Ö. 2.yy’ da kaydedilmiştir. Türkçede geleneksel Türk akıncı
düzeninin aksine, düzgün saflar halinde dizili süvari birliği anlamında Alay
kelimesi kullanılmaktadır. Halk dilinde kalabalık, güruh manası vardır. Bu
anlamda Halay kelimesinin bir düzen ve disiplin içinde uyumlu figürler
eşliğinde oynanan bir oyun türüne yakıştırılabileceğini düşünebiliriz.
* Halay ya da Alay oyunları,
kendine özgü bir kuruluşa sahiptir. Şiir, hareket, soyluluk, tavır, müzik ve
dans formu ve niteliği yönlerinden birbirine zıt fakat tonal yönden birbirine
bağlı birkaç oyun, batıdaki süit formunda ve birlik içinde değişikliği ifade
eden bir şekil gösterir.
* Halay; en az iki kişiden
başlayarak yerin müsaadesi ve sayısı nispetinde kadrosu genişleyebilen; ağırdan
başlayarak gittikçe hızlanan; yönetici komutu ile oynanan toplu oyunların genel
adıdır.
*Halayların Ağırlama, Yeldirme,
Yanlama, Sıktırma, Yaslanma, Kollama, Ayrılma, Zahlama, Hoplatma gibi hareket
ve tempo ifade eden kısımları vardır.
*Sözlü ve sözsüz türlerine
rastlanan halaylar açık hava ve meydanlarda davul-zurna eşliğinde çalınır ve oynanır.
Mendille kumada edilir.
*Başlıca halay bölgeleri
Kırşehir, Sivas, tüm Güneydoğu Anadolu, Yozgat ve civarıdır.
KAYNAK: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel
Müdürlüğü İstanbul Devlet Türk Halk Müziği Korosu Müdürlüğü Bar Havaları
Ağırlamalı Halaylar Zeybekler Albümü
BARLAR
* Erzurum başta olmak üzere
Bayburt, Ağrı, Kars, Artvin, Gümüşhane, Erzincan ve Batı Ermenistan
coğrafyasında görülür.
* Sıra halinde oynanan bir dans
türüdür. Anlam olarak ‘’Bar’’ birlik ve beraberliği ifade eder. Genellikle
erkekler tarafından oynanan on altı farklı çeşidi bulunmaktadır. Kadın ve erkek
barları birbirinden ayrı karakter taşır.
* Sözlü barlar olduğu gibi sözsüz
barlar da vardır.
* Temposu Halayların melodik gidişine
göre daha yavaştır. Ritm açısından 5, 6, 9 ve 12 birimlik ölçülere sahiptir.
Ağır tempoda başlayan oyun ve müzikte tempo giderek hızlanır.
* Zurna ve davul kullanılır.
* Düz dizi ya da yarım ay
biçiminde, oyuncuların birbirine tutunarak oynadıkları Bar havalarında, dizinin
başında oynayan oyuncuya BARBAŞI, sonunda oynayan oyuncuya da PÖÇÇÜK denir.
Sonda ve başta bulunan oyuncuların ellerinde birer mendil bulunur. Bu bölgede, cesaret
ve yiğit anlamında DADAŞ kelimesi kullanılmaktadır. Bu kelime aynı zamanda
hemşehrilik ve dost anlamlarını da içermektedir.
KAYNAK: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel
Müdürlüğü İstanbul Devlet Türk Halk Müziği Korosu Müdürlüğü Bar Havaları
Ağırlamalı Halaylar Zeybekler Albümü
SEMAHLAR
* Alevi ve Bektaşi
topluluklarının dini inançları doğrultusunda çaldıkları, söyledikleri oyunlu
ezgilerdir. Yörelere göre değişen isimler alır. Semah, zemah, zamah, zamak vb.
* Semahların yurt sathında
yayılışları konusu bugüne kadar tam anlamıyla ele alınmamıştır. Ancak Alevi ve
Bektaşi'nin bulunduğu her yerde elbette semah da olacaktır.
* Semahlar kadın ve erkek bir
arada dönüldüğü gibi yalnız kadınlar ya da erkekler arasında da dönülebilir.
Kişi sayısı en az iki olmak kaydıyla daha fazla da olabilir.
* Semahlara değişik ebatlarda
bağlamalar eşlik eder. Bundan başka Ege ve Akdeniz bölgesinde kabak kemane'nin,
Doğu ve Orta Anadolu'da da kemanın semahlara eşlik ettiği görülmektedir.
Kemanın çalınma biçimi omuzda değil dizdedir.
* Bu güne değin ele geçen
semahlar içerisinde çok çeşitli usulleri rastlandıysa da bunlardan 9 zamanlı
usullerin daha yoğun olarak bulunduğu görülür.
* Semahlar "Cem" adı
verilen toplantıların son kısımlarında çalınır ve dönülür. Bu arada en az bir
bölümlü olabildiği gibi birden fazla bölümlü de olabilir. Her bölüm bağımsız
deyiş ve nefeslerden oluştuğu için bunların ayrıca söylenmesi de söz konusudur.
* Semahları şu şekilde
sıralayabiliriz;
İl, ilçe, kasaba isimleriyle anılan semahlar: Erzincan Semahı, Keskin semahı, Şiran semahı.
Kuş ve hayvan isimleriyle anılan semahlar: Turnalar Semahı, Kırat Semahı.
Kişi ve topluluk isimleriyle anılan semahlar: Hızır Paşa Semahı, Koyun Baba Semahı, Kırklar semahı, Hubyar Semahı.
İl, ilçe, kasaba isimleriyle anılan semahlar: Erzincan Semahı, Keskin semahı, Şiran semahı.
Kuş ve hayvan isimleriyle anılan semahlar: Turnalar Semahı, Kırat Semahı.
Kişi ve topluluk isimleriyle anılan semahlar: Hızır Paşa Semahı, Koyun Baba Semahı, Kırklar semahı, Hubyar Semahı.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
ZEYBEKLER
* Ege bölgesinin tamamı ile
Akdeniz bölgesinin bir kesiminde çalınan ve söylenen oyunlu ezgi türüdür.
* Kadın ve erkek oyunları
farklıdır. Erkek zeybeklerinde kahramanca bir eda vardır.
* Zeybeklerin icrasında
davul-zurna başta olmak üzere bağlama ailesi, kabak kemane, darbuka ve kaşık
gibi enstrümanlar kullanılır.
* Zeybekler ağır, orta ve hızlı
olmak üzere yapısal çeşitlilik gösterirler.
* Yurdumuzun Ankara, Çankırı,
Kastamonu gibi illerinde de zeybeklere rastlanır.
*Yiğitlik, cesaret, savaşçı ve
bireysel ruh hali; korumacı sosyal statünün temsili olan figürler ve müziğin,
bize zeybeğin doğuşu ve Oğuz Boyları kültürünün bağlantısını sunmaktadır. Oğuzlar sembol olarak genellikle yırtıcı
kuşları seçmişlerdir. Bu kuşların şahin ya da kartal olduğunu biliyoruz.
Zeybekler de kutsal sayılan bu kuşların hareketlerinden esinlenerek meydana
gelmişlerdir.
KAYNAK: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel
Müdürlüğü İstanbul Devlet Türk Halk Müziği Korosu Müdürlüğü Bar Havaları
Ağırlamalı Halaylar Zeybekler Albümü
TEKE ZORTLATMALARI
*Teke bölgesinde ( Denizli, Muğla, Burdur, Isparta, Antalya
) çalınan ve söylenen oyunlu ezgilerdir.
*Hareketli ve hızlı bir oyun karakterleri vardır.
*Teke zortlatmaları, 9 zamanlı örneklerdendir.
KAYNAK: http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
HORONLAR
(Horan, Horom)
* Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yoğunlaşan oyunlu ezgilerdir.
*Yapı itibariyle hızlı karakterli oyunlardır.
*Horonlara eşlik eden saz çoğunlukla kemençedir. Zaman zaman
davul, zurna, kaval ve tulumla da horonlar çalınır, söylenir ve oynanır.
*7 ve 9 zamanlı usullerin yanında karma usullerin de
horonların bünyesinde yer aldığı görülür.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
HORO (HORA)
*Trakya Bölgesi'nde çalınan ve söylenen oyunlu ezgilerdir.
*Kırklareli, Tekirdağ, Edirne, Silivri ve Çanakkale de bu
alana girerler.
*Hora oyunları çok hızlı ritmli ve kıvraktır. Ayak adımları
ön plandadır.
*Türkiye dışında kalmış Kosova, Makedonya, Bulgaristan ve
Balkanlar'daki Türk oyunları da bu kategoriye sokulmaktadır.
*Bu tip oyunlarda kadın ve erkekler el ele ya da kol kola
tutuşularak disiplinli bir biçimde ve dizi halinde oynanmaktadır.
*Karşılamalardan farklı olarak 2 ve 4 zamanlı usuller bu
türde daha fazladır.
ÖRNEK: Kasap Havası, Damat Oyunu
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
KARŞILAMALAR
*Daha çok Trakya ve Marmara ile Karadeniz’in Giresun, Ordu
illeri civarında rastlanan karşılıklı oynanan oyunlardır.
*Çoğu zaman 9 zamanlı bir usul yapısı ile karşımıza çıkar.
*Anadolu'nun bazı yörelerinde "karşı-beri",
“var-gel” gibi isimler alır.
KAYNAK:
http://www.bakimliyiz.com/soru-cevap/95308-geleneksel-turk-halk-muzigi-turleri-nelerdir.html
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder